De filosofie van het Vegetarisme

In het University College London staat het opgezette lijk van een eeuwenoude Britse filosoof. Die man is indirect misschien wel de reden dat jij vegetariër bent. Het gaat over Jeremy Bentham. Deze in 1748 geboren sociaal hervormer wilde een eeuwenoud raadsel oplossen: de kwestie van goed en kwaad. En hij dacht dat het hem gelukt was, want hij vond een antwoord op álle ethische problemen… Een waarheid die ook voor dieren zou moeten gelden.

Rekenen met plezier en pijn
Benthams idee is simpel: iedereen houdt van plezier en iedereen haat pijn – dus goed is wat plezier brengt en slecht is wat pijn oplevert. Bij morele dilemma’s is de juiste keuze altijd de optie die zo veel mogelijk geluk bezorgt aan zo veel mogelijk mensen. In dit zogenaamde utilitarisme is ethiek geen lastige discipline vol open vragen, maar een simpele optelsom van pijn en plezier. De ethicus is hier dus geen bebaarde dromer die de klassieken van buiten kent, maar een nuchtere zakenman met een rekenmachine.

Regels en gevolgen
Utilitarisme is snel te snappen als je het vergelijkt met deontologie. Dat genre filosofie zegt dat moraal bestaat uit geboden, zoals ‘gij zult niet liegen’. Utilitaristen kijken alleen naar de gevolgen van handelingen, niet naar regeltjes; deontologen kijken alleen naar regeltjes, niet naar gevolgen. Een strenge utilitarist vindt dat je terrorismeverdachten onmenselijk mag martelen als je denkt zo waardevolle info te krijgen; een hardcore deontoloog meent dat je zelfs niet mag jokken als een schuimbekkende moordenaar aanbelt en vraagt of je moeder toevallig thuis is – dus beide stromingen hebben voors en tegens.

Principeman
Bentham wilde zich aan zijn eigen principe houden. Hij ging op zijn twaalfde al naar de uni en bleef ook daarna zichzelf nuttig maken: hij bouwde een ethisch stelsel, ontwierp gevangenissen, bedacht armenhuizen, analyseerde drogredenen, streed voor vrijheid van de pers – en schreef meer dan veel mensen in hun hele leven lezen. In zijn testament liet hij opnemen dat zijn dode lichaam geconserveerd en tentoongesteld moest worden, zodat zijn lijf ook na zijn overlijden nog kon inspireren: in de zijingang van het University College London tracht de Madame Tussaud-filosoof tot op vandaag om anderen tot ‘nut’ te zijn.

Vegetarisme
Maar Bentham was op één punt niet helemaal eerlijk: als je ethiek bouwt op redactiesommen van pijn en plezier, moet je dieren die deze emoties kennen ook meenemen in je calculaties. En dan wordt het bijvoorbeeld lastig om ze nog te slachten en op te eten. Dat beweert de Australische filosoof Peter Singer, die met zijn boek Animal Liberation vaak wordt gezien als de grondlegger van de dierenrechtenbeweging én het moderne vegetarisme. Hoewel Bentham vlees bleef eten, moet een echte utilitarist volgens Singer ook een vegetariër zijn. Had de opgezette Brit dan toch een rekenfout gemaakt?

Rik Peters (1987) is journalist en vegetariër. Zijn boek Verlichte kost is een humoristische en leerzame reis door ruim tweeduizend jaar filosofie, én door de menukaart. Rik schenkt de helft van de opbrengst aan de voedselzekerheidprojecten van Oxfam Novib.