Vegetarisme wordt vaak gezien als een moderne hype van de 21e eeuw. Hoewel het woord pas in 1836 in het Oxford English Dictionary voorkomt, volgen sommige groepen al sinds de oudheid een vegetarisch dieet. In deze blogpost neemt onze gastblogger Desiré ons mee in de geschiedenis van het vegetarisme. Wat zijn oorsprong vond in onder andere India, Griekenland en Noord-Amerika en waarbij religie en gezondheid een grote rol speelden.
India
Vegetarisme is sterk verbonden met een aantal Dharmische tradities die hun oorsprong hebben in het oude India (hindoeïsme, jaïnisme en boeddhisme). Bronnen uit die tijd tonen aan dat het principe van geweldloosheid jegens dieren al in de 6e eeuw voor Christus een vaste regel was in deze religies. In het jaïnisme is vegetarisme voor iedereen verplicht, in het hindoeïsme en het mahayana-boeddhisme wordt het gepromoot door geschriften en religieuze autoriteiten, maar is het niet verplicht. Vegetarisme in het jaïnisme is gebaseerd op het principe van geweldloosheid (ahimsa, letterlijk ‘niet-verwondend’). Vegetarisme wordt door iedereen als verplicht beschouwd. Het gebruik of de consumptie van producten afkomstig van dode dieren is niet toegestaan.
Het eerste voorschrift van de pancasila (ethische code in het boeddhisme) verbiedt boeddhisten om mensen of dieren te doden. De vraag of dit het voor boeddhisten verbiedt vlees te eten, is lang een punt van discussie geweest, aangezien vegetarisme geen vanzelfsprekendheid is in alle scholen van het boeddhisme.
De oudheid
Je kent Pythagoras wellicht door wiskundeles. Kinderen leren op school over Pythagoras vanwege zijn stelling over rechthoekige driehoeken: je herinnert je misschien nog de vergelijking a² + b² = c². Pythagoras was ook de eerste die suggereerde dat de aarde rond is en dat het licht van de maan wordt gereflecteerd. Maar hij was ook bekend om zijn vegetarische leefstijl.
Pythagoras geloofde in reïncarnatie. Volgens één verhaal stopte Pythagoras ooit met het slaan van een hond omdat hij ervan overtuigd was dat hij in de kreet op het dier de stem van een dierbare vriend herkende. Als zielen echt van mens naar dier migreerden, hoe kon iemand dan vlees aanraken? Wat als de biefstuk op je bord gemaakt is van je overgrootmoeder? Om dergelijke risico’s te vermijden, leefden Pythagoras en zijn volgelingen op een eenvoudig dieet van brood, honing en groenten, een dieet waarvan hij ook geloofde dat het gezonder was dan een op vlees gebaseerd dieet (zoals de moderne wetenschap aantoont, had hij waarschijnlijk gelijk). Mogelijk was er ook enige gedachtewisseling tussen Pythagoras en zijn beroemde tijdgenoten: Boeddha en Mahavira (de hervormer van het jaïnisme). Het lijkt geen toeval dat de levens van deze grote filosofen elkaar overlappen en dat hun leringen zo op elkaar zijn afgestemd.
Ondanks de leer van Pythagoras heerste het eten van vlees in Griekenland, en voor de rest van de oudheid was vegetarisme in Europa slechts een elitaire filosofie, een domein van buitenstaanders. In het oude Griekenland werd vlees gewoonlijk geconsumeerd op openbare festivals die de samenleving verstevigden. Nee zeggen tegen offervlees maakten de volgers van Pythagoras verstotenen: vlees afwijzen betekende het hele systeem van de polis afwijzen. Je maakte jezelf hier niet populair mee.
Christendom
Na de verspreiding van het christendom kwam het vegetarisme op een laag pitje te staan. Men onthield zich niet van vlees, op vastenperiodes na. Er waren gevallen van medeleven met dieren, maar geen expliciet bezwaar tegen het slachten. Twee invloedrijke theologen, Sint-Augustinus en Sint-Thomas van Aquino, benadrukten dat de mens geen verplichtingen heeft naar dieren toe. Volgens de Bijbel waren dieren gegeven aan de mens om over te heersen. Toch zijn er een klein aantal protestante stromingen die vegetarisch eten promoten. Vroomheid en matigheid horen bij het protestantisme maar sommige kerkgenootschappen deden nog een stapje verder.
In een kerk zweren om vegetariër te worden? Het moest wanneer je lid wilde worden van de Bible Christian Church, opgericht door William Cowherd in 1809 in Noordwest-Engeland. Aanhangers van de ideeën van Cowherd stonden algemeen bekend als bijbelchristenen of ‘Cowherdites’. De boodschap van de kerk werd later gepredikt in de Verenigde Staten, aangezien ongeveer 40 leden onder leiding van de dominee William Metcalfe en de dominee James Clark in 1817 de Atlantische Oceaan overstaken en de Philadelphia Bible Christian Church vormden. Deze leden vormden vervolgens een kern voor de Amerikaanse vegetarische beweging. Daarnaast was Cowherd betrokken bij de oprichting van ‘s werelds eerste vegetarische vereniging in Engeland.
Kellog’s cornflakes
In de 20e eeuw speelde John Harvey Kellogg (yup, de man achter de cornflakes) een grote rol bij het promoten van een vegetarisch dieet. Naast een businessman was hij ook dokter, gezondheidsactivist en medisch directeur van het Battle Creek Sanatorium, een gezondheidsinstelling. Zijn benadering van gezond leven combineerde wetenschappelijke kennis met overtuigingen uit het Kerkgenootschap der Zevende-dags Adventisten (Amerikaanse protestante kerk waarbij seksuele onthouding, matigheid en Joodse spijswetten gepromoot worden).
Het sanatorium van Kellog had een grote invloed op Lenna Frances Cooper, een afgestudeerde verpleegkundige die in 1906 werd aangesteld als hoofddiëtiste en in 1913 haar eerste boek publiceerde, The New Cookery, gebaseerd op vegetarische recepten geserveerd in het Sanatorium. In 1917 werd Cooper medeoprichter van de Amerikaanse diëtisten vereniging (American Dietetic Association) en heeft ze ongetwijfeld veel invloed gehad op diëtisten en voedingswetenschappers in Amerika.
Nederland
In Nederland werd het vegetarisme pas laat populair. Eind 19e eeuw schreef het blad De Amsterdammer over dit ‘bizarre fenomeen’. ‘Wat zal men nog wel eten’ stond in het artikel geschreven. In Nederland is in 1894 de Nederlandse Vegetariërsbond opgericht. Een aantal decennia later werden, door aanmoedigen van de bond, vegetarische maaltijden in gevangenissen geserveerd. Ook werd het vegetarisch aanbod in restaurants groter. Sinds de bio-industrie na de Tweede Wereldoorlog zijn we dierenrechten steeds meer gaan bespreken, waardoor ook in Nederland meer mensen overgingen op een vegetarisch dieet. And the rest is history.
Was jij al bekend met de geschiedenis van het vegetarisme? Laat het ons weten in een reactie, op Instagram of Facebook. Wij zijn benieuwd!
PS. Wil jij blijvend minder vlees eten en vaker vegetarisch, maar lukt het je niet om je eetpatroon te veranderen? Of heb je een vriend(in) die hulp kan gebruiken? Koop dan nu onze online cursus vleesminderen in 15 dagen! Je krijgt 5 euro korting met code DEHIPPEVEGETARIER. Na de cursus geniet je gegarandeerd van een nieuw eetpatroon!
Goed artikel. Ik ben al sinds 1967 vegetarier en toen was ik een uitzondering.Later naar India gegaan en officieel geinitieerd in het Jainisme. Het is heel prettig om ergens te zijn waar iedereen vegetarier is.
Wat een boeiend artikel,dank je wel. Vorige week leende ik “dierloos”. Helaas een zodanige druk en volle pagina,dat ik het niet lezen kan. En dan komt dit artikel