Maak kennis met onze nieuwe gastblogger Desiré! Vandaag geeft zij ons een lesje voedingspsychologie. Stel, je nam je voor om deze week gezond te eten. Maar toen de trein vertraging had en je de geur van frituur rook, was die zak patat toch wel erg verleidelijk. Je viel toch weer voor een niet zo gezonde hap. Dat is natuurlijk balen. Maar hoe komt dat eigenlijk? Waarom laten we ons verleiden? Desiré legt het ons uit!
Onderbewustzijn
Het woord voedingskeuzes doet denken dat deze keuzes elke keer bewust gaan. Maar meestal gaan voedingskeuzes onbewust. Ons brein moet dagelijks duizenden beslissingen nemen, bijvoorbeeld met welk been we uit bed stappen, wanneer we onze tanden te poetsen, enzovoort. We denken nauwelijks na over deze beslissingen, want ze gebeuren automatisch. Zo geldt dit ook voor voedingskeuzes. Mensen maken dagelijks ongeveer 200 voedselkeuzes. Bijvoorbeeld of je een tussendoortje neemt of niet, welk beleg je op brood doet, de koffie onderweg en wat voor groente je eet bij het diner. Mensen hebben simpelweg niet genoeg energie en tijd om alle beslissingen bewust af te wegen. Daarom wordt in veel van deze 200 voedselkeuzesituaties het eetgedrag bepaald door het impulsieve systeem, en dus onbewust aangestuurd. Onderzoek heeft bijvoorbeeld laten zien dat gewoonte de grootste voorspeller is van ongezond snoepen. Ons onderbewustzijn heeft veel minder energie nodig dan onze bewuste geest, die de voorkeur heeft voor ons lichaam. Daarom probeert het zoveel mogelijk op de automatische piloot te werken om minder energie te verbruiken.
Overlevingsmechanisme
Onze hersenen maken het ook op andere vlakken moeilijker. We hebben van nature een behoefte naar zoet, vet en zout eten. Met name energierijk voedsel dus. In de prehistorie at men zo energierijk mogelijk, omdat er ook tijden van gebrek waren. Je wist immers niet of je morgen ook te eten had. Maar nu de tijd van voedselschaarste in de Westerse wereld voorbij is en energierijk voedsel overal verkrijgbaar is, zijn hersenen niet mee geëvolueerd. Naast een natuurlijke neiging tot overeten, hebben we een omgeving die mensen stimuleert te veel te eten en te weinig te bewegen. Dit wordt ook wel de obesogene samenleving genoemd. Overal waar je kijkt is er reclame voor ongezond voedsel en snacks en junkfood zijn bijna overal aanwezig. Voordat je een zak chips opentrekt onder het mom van ‘Tsja, mijn brein hè?’, zijn er verscheidene dingen die je zelf kan doen om gezonde keuzes makkelijker te maken. Hier volgen vier redenen waarom je onbewust jouw dieetpogingen saboteert en wat je hier tegen kan doen.
1. Niet voorbereid zijn
Door de obesogene samenleving is eten overal te verkrijgen. Hoewel mensen nog altijd zelf kunnen beslissen wat ze eten, zijn mensen van nature gemaksdieren. Onderzoek laat zien dat mensen meer nemen van voedingsmiddelen die makkelijk zijn te verkrijgen. Daarnaast vergroot blootstelling aan voedsel het verlangen om te eten en het nemen van grotere hoeveelheden. Voedsel dat makkelijk te pakken is, wordt sneller gegeten dan waar mensen meer moeite voor moeten doen. Als we honger hebben, stimuleert het hormoon ghreline de hersenen, wat betekent dat we meer signalen van voedsel opmerken. Onderzoekers hebben ook geconstateerd dat onze hersenen meer aandacht besteden aan signalen voor ongezond voedsel – die veel suiker en vet bevatten – dan gezond voedsel wanneer we honger hebben. In onderzoeken waarbij foto’s van calorierijk voedsel aan de deelnemers werden getoond, bleek dat de signalen anticiperende eetlustreacties opwekten, zoals kwijlen, onbedwingbare trek en een gemeld verlangen om te eten. Wanneer je onderweg plotseling honger krijgt en geen eten bij hebt, is de keuze voor ongezond eten snel gemaakt.
Oplossing: Zorg dat je altijd gezond eten en drinken bij je hebt. Wanneer je dan honger hebt, is gezond voedsel voorhanden. Zo wordt gezond eten ook de makkelijkste optie.
2. Jezelf dingen verbieden
Diëten omvat vaak het ‘opgeven’ van energierijk voedsel in een poging om de calorie-inname te verminderen. Maar als ons wordt gevraagd om voedsel dat we lekker vinden op te geven, zullen we hier meer naar verlangen, blijkt uit onderzoek. Het verlangen wordt zelfs groter dan wanneer men zich niets ontzegt. In een ander onderzoek werd aan een groep chocoladeliefhebbers gevraagd een week lang geen chocolade te eten, een andere groep chocoladeliefhebbers mocht gewoon chocolade blijven eten. Na een week kregen beide groepen foto’s te zien van chocola en ander energierijk voedsel. De groep met het chocolade verbod reageerde extra sterk op foto’s van chocolade en andere energierijk eten. Het verbod zorgde voor een groter verlangen naar energierijk voedsel. Wanneer men gevraagd werd om een ‘verboden’ voedingsmiddel te proeven, liet onderzoek zien dat mensen die zichzelf het voedingsmiddel onthielden meer calorieën consumeerden dan mensen die zichzelf het voedingsmiddel niet onthielden. Jezelf dingen ontzeggen kan dus onbedoeld meer verleiding veroorzaken.
Oplossing: Diëten waarbij de diëters strikte regels moeten volgen of hen verbiedt voedsel te eten waarvan ze genieten, lijken problematisch, omdat ze het risico op overeten kunnen verhogen. In plaats daarvan kan het nuttig zijn voor lijners om te erkennen dat mensen van nature worden aangetrokken door calorierijke voedingsmiddelen en dat deze signalen de meest verleiding vormen als we honger hebben. Verbied jezelf dus niets, maar spreek met jezelf een moment af dat je iets lekkers kan nemen. Bijvoorbeeld: doordeweeks eet ik gezond en in het weekend neem ik een keer pizza en een zakje chips.
3. De ‘dit is gezonder, dus kan ik er meer van eten’ gedachte
Het zijn voedselproducenten niet ontgaan dat mensen zich steeds meer bezig houden met gezonde voeding. Bedrijven willen graag dat consumenten een positieve associatie hebben met hun product. Vaak wordt geprobeerd deze weergave te beïnvloeden met voedingsclaims. ‘Boordevol vezels en vitamines’, prijkt er bijvoorbeeld op verpakkingen. Dat het product voor 25% uit suiker bestaat, benoemen ze liever niet. Volgens verscheidende studies is de voedselmarketing een van de belangrijkste oorzaken van de obesitas-epidemie. Het gevaar is dat consumenten onbewust meer eten van voedingsmiddelen die zij als gezond beschouwen. Er is al veel onderzoek gedaan naar de invloed van kleuren op de gezondheidsperceptie van de consument. Zo zien consumenten een product met een groen calorielabel gezonder dan exact hetzelfde product weergegeven met een rood of wit calorielabel. Een ander voorbeeld is light chips of light ijs, het idee dat veel mensen hebben is dat je er meer van kunt eten omdat het gezonder is dan de normale versie. Er mag dan wel een kleinere hoeveelheid calorieën inzitten, dikwijls is er suiker aan toegevoegd in plaats van vet. Als je er dan ook meer van eet, is het eigenlijk nog ongezonder dan de gewone versie.
Oplossing: Probeer zoveel mogelijk onbewerkt voedsel te eten en kijk vooral op de achterzijde van de verpakking naar de ingrediënten. Eet liever een keer per week wat je echt lekker vindt, dan dagelijks producten consumeren die op het eerste gezicht gezond lijken maar dit niet zijn.
4. De ‘het maakt nu toch niet meer uit’ gedachte
Voor sommige mensen is het probleem met streng lijnen dat een kleine overtreding – een stiekeme plak cake bijvoorbeeld – voldoende is om het hele dieet te laten ontsporen. Onderzoekers noemen dit het “what-the-hell-effect” – en dit is aangetoond in een aantal laboratoriumexperimenten. Studies tonen consequent aan dat lijners die denken dat ze een snack met veel calorieën hebben geconsumeerd – en dus de regels van hun dieet hebben overtreden – tijdens een latere maaltijd meer calorieën zullen consumeren dan mensen die niet denken dat ze de regels hebben overtreden. Hoewel het echt onwaarschijnlijk is dat het eten van een paar extra calorieën een grote impact op een dieet heeft, kunnen dergelijke denkwijzen een grotere psychologische impact hebben. Het “falen” van een dieet kan negatieve emoties zoals schuld of stress veroorzaken, waarvan beide bekend zijn dat ze overeten veroorzaken.
Oplossing: Wees niet te streng voor jezelf en zie voedingsmiddelen niet alleen als goed of fout. Net zoals dat een dieet van chocola ongezond is, is het eten van alleen maar appels ook niet gezond. Juist een gezonde balans is belangrijk. Wat kunnen we van al deze informatie leren? Een stijging van het aantal mensen met obesitas leidt ertoe dat veel meer van ons zich tot diëten wenden om gewicht te verliezen. Hoewel er geen perfect dieet is om ons te helpen onze gezondheidsdoelen te bereiken, kan inzicht in de werking van de hersenen en het herkennen van de psychologische effecten van een dieet ons helpen de controle te herwinnen in het geval van verleiding.
Heb je veel geleerd van het artikel van Desiré? Ga jij de adviezen uitproberen? Laat het ons weten in de reacties, op Facebook of Instagram!
Reactie verzenden